زنبورستان و زنبورداری

نحوه تولید عسل طبیعی توسط زنبور

برای تولید عسل طبیعی به مقدار یک کیلو گرم، حدود سه کیلو شهد لازم است که 20 هزار زنبور آن را از 4 میلیون گل جمع آوری می کنند. بنا بر سایت ویکی پدیا ، زنبورهای مزرعه مجبورند مسافتی برابر سه دور چرخیدن به دور زمین را برای تولید یک کیلو عسل طبیعی طی کنند.

مراحل تولید عسل طبیعی :

1. زنبورهای مزرعه‌ برای جمع آوری شهد و تغذیه از گل ها، بیرون می روند. آن ها با خرطوم خود شهد موجود در گل ها را می مکند و در قسمت ویژه شکم خود که به آن معده  عسل می گویند ذخیره می کنند.

جدای از شهد ، زنبورها گرده گل هم جمع می کنند. تمام بدنشان از کرک و موهای بسیار ریز پوشیده شده و هنگامی که به روی گل ها می نشینند، گرده به کرک هایشان می چسبد. زنبورها این گرده ها را با پاهای خود جمع کرده و با پاهای عقبی آن را در سبد گرده خود جمع می‌کنند. در واقع سبد که نه، بلکه موهای بلند و کلفت تری هستند که دور تا دور بند میانی جفت پای عقبی زنبورها را پوشانده اند.

2. پس از جمع آوری شهد تقریبا 150 گل و پر کردن سبد با گرده ، زنبورها به کندو بر می گردند. در راه، آنزیم هایی را در شکم خود به شهد اضافه می کنند که باعث تجزیه مولکول های قند پیچیده موجود در شهد گیاهان به گلوکز و فروکتوز می شود. تمام این فرآیند تجزیه در راه بازگشت به کندو کامل می شود.

3. وقتی زنبورهای مزرعه‌ به کندو می رسند، شهد را به زنبورهای کارگر می دهند. زنبورهای کارگر نیز آن را آنقدر می خورند و باز می گردانند که به غلظت مناسب برسد و سپس آن را در سلول های شش ضلعیِ شانِ عسل ذخیره می کنند.

4. درب سلول ها را باز می گذارند و فرآیند تبخیر رطوبت از عسل را با به هم زدن بالهایشان روی آنها شروع می کنند.

5. بعد از اینکه شهد خشک شد درب سلول ها را با موم میبندند. ( حالا انسان می آید و همه عسل را برای خود میبرد! )

چگونه عسل تغلیظ می شود ؟

به خاطر بال زدن سریع زنبورها آب اضافی موجود در عسل تبخیر می شود و به حدود 18 درصد می رسد. جالب است بدانید که زنبور عسل هرگز نمی خوابد و اگر شما در شب بین کندوها قدم بزنید صدای وزوز زنبورها که مشغول تبخیر آب عسل و یا دهان به دهان کردن آن می باشند می شنوید. بعد از اینکه زنبور عسل ساکارز را تبدیل به فروکتوز و گلوکز کرد و عسل را هم تغلیظ کرد آن را در خانه های شش ضلعی ذخیره می کند و با لایه ای از موم نازک که ما به آن پولک می گوییم درب استوانه را پلمپ می کند تا زمانی که یا خود زنبورها عسل را بخورند و یا زنبوردار عسل را برداشت کند.
بد نیست بدانیم که در مناطقی از کشور که رطوبت موجود در هوا بسیار بالاست و نزدیک دریا هستند زنبور نمی تواند میزان آب را به مقدار مطلوب برساند و به همین دلیل این عسل ها رقیق تر هستند اما در مناطق کوهستانی و خشک زنبور به راحتی رطوبت عسل را کنترل می کند.
تصور اشتباهی در بین بعضی وجود دارد که عسل را مدفوع زنبور عسل می دانند در صورتی که سیستم گوارش زنبور با سیستم تولید عسل آن کاملا مجزاست و زنبور عسل که سرآمد همه حشرات هست هرگز داخل کندو مدفوع نمی کند.

 

 

چگونه عسل از عسلک درست می شود؟

نام دیگر آن عنصر قهوه ای یا عسل جنگلی  است. زنبورها می توانند بجای شهد گلها ، شیره روی برگ گیاهان و درختان را که به آن عسلک می گویند جمع آوری کنند. عسلک را حشرات مکنده همچون شته با تغذیه از گیاهان از خود بجا می گذارند. آنها عصاره گیاهان را می مکند تا پروتئین مورد نیازشان را تامین کنند، باقیمانده عصاره ای که استفاده نمی کنند دفع می شود و حاوی قند است.
بقیه ی مراحل بعد از جمع آوری عسلک مانند مراحل درست کردن عسل انجام می شود.

جمع آوری این قطرات خطراتی نیز دارد:

1. به زنبورهایی که عسلک جمع می کنند باید به نوعی پروتئین رساند زیرا عسلک بر خلاف گرده، پروتئینی ندارد.

2. بخاطر این که عسلک مواد غیر قابل مصرف زیادی دارد و فرآیند عسل سازی از آن برای زنبورها کم بازده و خسته کننده است، زنبوردار ها در سرمای زمستان باید عسلک ها را قبل از اینکه زنبورها به آن دسترسی پیدا کنند از روی گیاهان پاک کرده و از مریض شدن آنها جلوگیری کنند، وگرنه ممکن است تمام کلونی زنبورها به دلیل اسهال از بین بروند.
در مقایسه با عسلی که از گلها تهیه می شود، عسلِ عسلک تیره رنگ تر است و بوی شدیدی مثل بوی میوه پخته شده یا مربای انجیر دارد. به شیرینی عسل گلی نیست و به ندرت شکرک میزند.

آیا زنبورها عسل را بالا می آورند؟
بله اما نه از معده اصلی شان بلکه از یک معده مخصوص که فقط برای این کار استفاده می شود.

دمای داخل کندو چقدر است؟
همیشه حدود 36 درجه سانتی گراد، یعنی دمای بدن انسان است و زنبورها آن را در هر شرایطی، چه در زمستان ، چه در تابستان یکسان نگه میدارند.
این بالاترین دماست که نگهداری عسل در آن بهتر است زیرا در این دما مواد مغذی آن از بین نمی روند.

تهیه عسل طبیعی

بعد از این که زنبور ها ، سلول های عسل را با موم می بندند، زنبوردار ها می توانند شان ها را بردارند، درب های مومی را با یک تیغه مخصوص جدا کنند و قاب شان ها را داخل دستگاهی ویژه قرار دهند که عسل را از سلول های مومی جدا می کند. سپس عسل پاکسازی و بسته بندی می شود.
فرآیند ابتدایی تولید عسل این گونه است. امروزه روش های متفاوتی ابداع شده، تکنولوژی در زنبورداری نیز تاثیر خودش را گذاشته است.

نکاتی درباره ملکه زنبور عسل

ملکه زنبور عسل را چقدر میشناسید؟ آیا حرف هایی که درباره طول عمر، تغذیه و حاکمیت زنبور ملکه در بین عموم گفته می شود، حقیقت دارد؟ برخی می‌گویند که ملکه زنبور عسل مهم‌ترین عضو کندو است. واقعیت این است که درست همانند شرکت‌های تجاری محل کار ما، در کندو نیز هیچکس از جمله ملکه، غیرقابل تعویض نیست.

چند ملکه زنبور عسل در هر کندو وجود دارند؟
به استثنای دوره‌های کوتاه در زمان آمادگی یا به تعویق انداختن حرکت گله‌ای اعضای کلونی (عمل جایگزینی یک ملکه ضعیف)، در هر کلونی تنها یک ملکه زنبور عسل وجود دارد. زمانی که یک ملکه جدید به دنیا می‌آید، محل زنبورهای ملکه جدید دیگر را تعیین نموده و آن‌ها را به نوبت از کندو بیرون می‌کند. در صورتی که به هر طریقی، دو ملکه جدید در یک کندو بطور همزمان ظاهر شوند، تا زمان مرگ یکی از آن‌ها، با یکدیگر مبارزه می‌کنند.

ظاهر زنبور ملکه زنبور عسل چگونه است؟

تشخیص یک ملکه از سایر اعضای کلونی کار ساده‌ای است، زیرا بدن او در حالت طبیعی بسیار بزرگ‌تر از زنبورهای کارگر و زنبورهای نر درون کندو است، بخصوص در طی دوره تخمگذاری، زمانیکه شکم او بسیار بزرگ می‌شود. سینه و سر ملکه تقریباً همانند زنبورهای دیگر است، سینه کمی بزرگ‌تر از زنبورهای کارگر و سر کمی کوچک‌تر است.

بال‌های او تنها دو سوم شکم را می‌پوشانند، در حالی که بال‌های زنبورهای نر و کارگر زمانی که جمع شده باشند، تقریباً به نوک شکم آن‌ها می‌رسند. زنبور ملکه دارای سبد گرده گل نیست و غده موم او نیز کار نمی‌کند. این زنبور دارای نیش منحنی شکل و درازتر از نیش زنبور کارگر است، اما دندانه‌های کمتر و کوتاه‌تری دارد. از آنجایی که زنبور ملکه کندو را ترک نمی‌کند، مگر در مواقع پرواز با هدف جفت‌گیری، بنابراین مردم را نیش نمی‌زند. این زنبور معمولاً از نیش خود برای محافظت از کلونی در برابر دشمنان استفاده می‌کند.

مرحله رشد ملکه زنبورها چگونه است؟

زمانی که زنبورها یک ملکه جدید پرورش می‌دهند، ابتدا یک سلول ویژه فنجانی شکل را آماده می‌کنند، که دهانه آن به سمت پایین است. آن‌ها ملکه قبلی را وادار می‌کنند تا درون این سلول‌ها تخمگذاری کند و زنبورهای پرستار اطمینان حاصل می‌کنند که مقدار زیادی ژل رویال، حتی به مقدار اضافی، دارند. ژل رویال، تا زمان پوشاندن سلول‌ها، برای تغذیه لارو ملکه بکار برده می‌شود. این سلول‌ها شبیه به بلوط‌های بزرگ و کشیده هستند. زنبورهای ملکه تنها تا 5/5 روز بصورت لارو باقی خواهند ماند.

یک زنبور ملکه در صورتی که به اندازه کافی قوی و مورد قبول زنبورهای کارگر باشد، به محض بیرون آمدن ملکه‌ های جدید دیگر، برای شکست دادن آن‌ها مبارزه کرده و همه آن‌ها را از بین خواهد برد. سپس به مدت حدود یک هفته در کندو خواهد ماند تا بال‌هایش تقویت شوند و سپس برای جفت‌گیری با زنبورهای نر در حالت پرواز، از کندو خارج خواهد شد. در زمان فعالیت کامل تخمگذاری در بهار و تابستان، وزن ملکه 250 تا 280 میلی‌گرم خواهد بود.

عسل تقلبی یا عسل مصنوعی چیست؟

یک ملکه می‌تواند تا 8 سال زنده بماند، اما تنها در یک یا دو سال اول کارآمد خواهد بود، و پس از آن باید با ملکه دیگری جایگزین شود. زنبور ملکه در ماه ژوئن می‌تواند در عرض 24 ساعت، حتی تا 3000 تخم بگذارد. در این دوره پرتنش، ملکه با دقت تیمار شده و توسط زنبورهایی که در خدمت او هستند، تغذیه می‌شود.

در زمستان، برخی کندوها به دلیل کمبود غذا از بین می‌روند، با این حال ملکه آخرین عضوی از کندو است که می‌میرد و توسط ملازمان خود، تا آخرین قطره‌های عسل موجود تغذیه می‌شود.

 

 

پرواز زنبور ملکه زنبور عسل با هدف جفت‌گیری

ملکه تنها یک پرواز جفت‌گیری انجام می‌دهد. یک ملکه به منظور جلوگیری از جفت‌گیری درون نژاد خود، مسافت قابل توجهی را از کندوی خود دور می‌شود تا در یک مکان اجتماع زنبورهای نر که هزاران زنبور نر منتظر او هستند، جفت‌گیری انجام دهد.

ابتدا به دور کندو می‌چرخد تا خود را با جهت آن تنظیم کند. سپس بدون مراقب ملازمان، کندو را معمولاً در بعدازظهر به مدت 15 دقیقه ترک می‌کند تا در حالت پرواز در ارتفاع بالاتر از 6 متر، با زنبورهای نر جفت‌گیری نماید. زنبورهای نر می‌توانند از طریق رایحه شیمیایی ملکه (فرومون)، یک ملکه را بیابند و شناسایی کنند، اما می‌توانند از روی ظاهر نیز ملکه را تشخیص دهند.

ملکه‌ها در هر پرواز مقاربتی، معمولاً با 12 زنبور نر جفت‌گیری می‌کنند (گرچه گاهی اوقات تعداد زنبورهای نر به 40 عدد می‌رسد) و اسپرم نر را درون کیسه اسپرم خود ذخیره می‌کنند. زنبورهای نر کمی بعد از جفت‌گیری می‌میرند.

تحقیقی که اخیراً انجام شده، عنوان می‌کند که «انجام جفت‌گیری‌های متعدد، ملکه زنبور عسل را در نظر زنبورهای کارگر، جذاب جلوه می‌دهد.» این بدین معناست که اگر ملکه با 8 زنبور نر یا 12 زنبور نر جفت‌گیری کند، ارزش او از نظر زنبورهای کارگر یکسان نخواهد بود. البته در صورتی که تعداد زنبورهای نر بیشتر باشد، تعداد تخم‌هایی که ملکه می‌تواند بگذارد، بیشتر خواهد بود، اما زنبورهای کارگر به نحوی از همان ابتدا از تعداد تخم‌ها اطلاع دارند.

این تحقیق در اکتبر 2007 انجام شد و اثبات نمود که تعداد شریکان جنسی، عامل کلیدی جذاب‌تر شدن ملکه از نظر زنبورهای کارگر یک کلونی می‌باشد. یعنی هر چه تعداد شریکان جنسی بیشتر باشد، ملکه جذاب‌تر به نظر خواهد رسید و دوران حکم فرمایی او نیز طولانی‌تر خواهد بود. در این تحقیق، زنبورهای کارگر، به ملکه‌هایی که چندین عمل لقاح را انجام داده بودند، توجه بیشتری می‌کردند. زنبورهای کارگر «واکنش ملازمانه»ای به ملکه خود نشان می‌دهند. آن‌ها آنتن خود را لیس زده و به بدن ملکه می‌مالند. واکنش ملازمانه به ملکه‌هایی که چندین بار لقاح کرده‌اند، چشمگیرتر بود.

آیا میدانید زنبورها میخوابند؟

توضیح این امر این است که «همانند بسیاری از حیوانات، زنبور عسل نیز از فرومون برای ایجاد ارتباط استفاده می‌کند. زمانی که ریچارد، فرومون تولید شده در غده آرواره زیرین ملکه‌های زنبور عسل را تجزیه و تحلیل کرد، دریافت که ترکیب فرومون پس از جفت‌گیری ملکه بطور قابل توجهی کاهش می‌یابد و به نظر می‌رسد که دفعات جفت‌گیری ملکه، عامل کلیدی در تشخیص میزان تغییر فرومون است. ریچارد همچنین می‌افزاید زمانی که زنبورهای کارگر در معرض فرومون حاصل از ملکه لقاح کرده با نطفه یک زنبور نر و ملکه‌ های لقاح کرده با نطفه‌های چندین زنبور نر قرار می‌گیرند، فرومون حاصل از ملکه‌های لقاح کرده با چندین زنبور نر را ترجیح می‌دهند».

ذخیره اسپرم ملکه به او اجازه می‌دهد تا در طول زندگی خود، میلیون‌ها تخم بگذارد. اگرچه یک ملکه در طول فصل تولیدمثل می‌تواند تا 2000 تخم در روز بگذارد، تعداد و سرعت تخمگذاری ملکه بوسیله آب و هوا، در دسترس بودن غذا و رفتارهای مشخص زنبورهای عسل زیرگونه او کنترل می‌شود. تخم‌های بارور ملکه، به زنبورهای کارگر یا ملکه‌های بعدی زنبورهای عسل و تخم‌های غیربارور، به زنبورهای نر تبدیل می‌شوند. اگر آب و هوای بد، جفت‌گیری ملکه را بیش از 20 تا 30 روز به تأخیر بیندازد، توان خود برای جفت‌گیری را از دست داده و تنها قادر به گذاشتن تخم‌های غیربارور خواهد بود که به زنبورهای نر تبدیل می‌شوند.

 

ملکه زنبور عسل چه خصوصیات ویژه‌ای دارد؟

ملکه دو وظیفه اصلی دارد:

1. به دلیل اینکه او تنها زنبور ماده دارای رشد جنسی در یک کندو است، وظیفه اولیه او تولیدمثل است. او هم تخم‌های بارور و هم تخم‌های غیربارور تولید می‌کند. از تخم‌های بارور، زنبورهای کارگر ماده و از تخم‌های غیربارور، زنبورهای نر به دنیا خواهند آمد.

ملکه‌ها بیشترین تعداد تخم‌ها را در بهار و اوایل تابستان می‌گذارند و در زمان اوج تخمگذاری، تعدداد 2000 تخم در روز تولید می‌کنند. آن‌ها به تدریج میزان تخمگذاری را در اواسط پاییز کاهش می‌دهند و تا اوایل بهار که افزایش دسترسی به گرده و شهد گل نشانه‌ای برای افزایش تولید تخم است، کمتر تخمگذاری می‌کنند یا هیچ تخمی تولید نمی‌کنند.

یک ملکه ممکن است تا 250،000 تخم در سال و احتمالاً بیش از یک میلیون تخم در طول زندگی خود بگذارد.

2. دومین وظیفه اصلی ملکه، تولید فرومون است که به عنوان نوعی «جذبه» اجتماع عمل می‌کند که باعث متحد شدن زنبورها و کمک به اعطای هویت منحصربفرد به کولونی می‌شود. مهم‌ترین فرومون (جوهر ملکه) بوسیله غده‌های آرواره پایین او تولید می‌شود. این جوهر ملکه، در زمان تیمار ملکه توسط زنبورهای کارگر، از ملکه به این زنبورها و سپس از این زنبورها به زنبورهای کارگر دیگر منتقل می‌شود. اعضای کلونی، در نتیجه این بوی فرومون منحصربفرد، یکدیگر را تشخیص داده و تأیید خواهند نمود.
مشخصات یک کولونی تا حد زیادی به قابلیت‌های تخمگذاری و تولید مواد شیمیایی ملکه بستگی دارند. آرایش ژنتیکی او، به همراه آرایش ژنتیکی زنبورهای نری که با او جفت‌گیری می‌کنند، بطور قابل توجهی با کیفیت، اندازه، دما و کارایی کولونی مرتبط است.

آیا ملکه زنبور عسل از کندو خارج می‌شود؟

ملکه تنها در سه حالت از کندو خارج می‌شود:

•  زمانی که نیاز به جفت‌گیری دارد؛
• زمانیکه بخواهد خانواده جدیدی تشکیل دهد و بصورت یک دسته زنبور، به همراه برخی زنبورهای کارگر و زنبورهای نر از کندو خارج شود؛
• زمانی که کندو شدیداً تحت هجوم واروئا یا انگل‌های دیگر، باکتری‌ها، ویروس‌ها و غیره قرار بگیرد و بوی حاصل از آن‌ها، برای بقای زنبورهای درون کندو نامناسب باشد.

 

 

آیا ملکه زنبور عسل واقعاً حاکم کندو است؟

خیر! حاکمان واقعی کندو، زنبورهای کارگر هستند. اگرچه به نظر می‌رسد که ملکه، کندو را کنترل می‌کند، اما در واقع زنبورهای کارگر وظایف روزمره و عملکرد کلونی را با هم کنترل می‌گیرند و در نهایت درباره سرنوشت ملکه تصمیم می‌گیرند. اگر تصور کنند که ملکه به هر نحوی ناکارآمد هست، در جایگزینی او درنگ نخواهند کرد و چه از طریق گرسنگی دادن به او یا حمله به او در زمان اطمینان از وجود یک جایگزین مناسب، او را از بین می‌برند.

زنبور ملکه چه زمانی جابجا می‌شود؟

گاهی اوقات زنبورهای کارگر تشخیص می‌دهند که کلونی آن‌ها چه زمانی به یک ملکه جدید نیاز دارد. این اتفاق در مواقع زیر رخ میدهد:

محدودیت فضا

به دلیل اینکه یک ملکه هر روز تخم‌های زیادی می‌گذارد، فضای درون کندو ممکن است محدود شود. در این حالت ازدحام رخ می‌دهد و ملکه بالغ به همراه نیمی از زنبورهای کارگر خود کلونی را ترک می‌کند تا کلونی دیدی تشکیل دهد. تیم دیگر زنبورهای کارگر با ملکه جدیدی می‌مانند و انجام وظایف خود درون کلونی قدیمی ادامه می‌دهند.

عملکرد ضعیف مرتبط با سن

با افزایش سن، توانایی ملکه برای تخم گذاری کاهش می‌یابد و تخم‌های کمتری را با الگوهای کمتر سازماندهی شده می‌گذارد. زمانی که یک ملکه پیر در انجام این مسئولیت‌ها دچار تزلزل می‌شود، زنبورهای کارگر او را وادار به جایگزینی کرده یا او را از دور خارج خواهند کرد. ملکه پیر پس از جایگزینی، کشته می‌شود.

مرگ غیرمنتظره ملکه زنبور عسل

زمانی که یک زنبور ملکه بطور ناگهانی می‌میرد، یک جانشینی اضطراری و برنامه‌ریزی نشده رخ می‌دهد. زنبورهای عسل کارگر چندین لارو را در یک محدوده سنتی مناسب شناسایی کرده و این لاروها را برای تبدیل به ملکه، آماده می‌کنند، بدین معنی که این لاروها را تنها بوسیله ژل رویال تغذیه می‌کنند. چند ملکه جدید به دنیا آمده و قوی‌ ترین آن‌ها به عنوان ملکه جدید کولونی انتخاب خواهد شد.

نحوه ارسال وجابه‌جایی ملکه

معمولاً بسته‌های آماده شده را با پست به محل مورد نظر می‌فرستند. برای مسافت‌های طولانی از هواپیما استفاده می‌شود. در ایران نیز ارسال ملکه‌های تولید به مناطق دور با استفاده از هواپیما انجام می‌شود.
در زمان حمل ملکه اگر مسافت طولانی باشد یا قفس‌ها مدت طولانی تا قبل از معرفی ملکه به کندوهای اصلی در گمرک یا … نگهداری شوند باید نیازهای زنبورهای عسل به آب را در نظر داشت. برای پاسخگویی به این نیاز می‌توان چند قطره آب روی قفس ملکه قرار داد که فوراً کارگران آن را مصرف می‌کنند.
گاهی برای ارسال ملکه از جعبه‌های حمل ملکه استفاده می‌کنند که قفس‌های ملکه را در آن قرار می‌دهند. در این جعبه‌های بزرگ در حدود هزار تا دو هزار زنبور کارگر جوان می‌ریزند که قفس‌های ملکه موجود را احاطه و به آنها رسیدگی می‌کنند.

این جعبه‌ها برای حمل 200 ملکه ساخته شده‌اند، ولی معمولاً بیش از 100 قفس ملکه بدون همراه را در آن قرار می‌دهند و ارسال می‌کنند. برای مسافت‌های بیش از پانصد کیلومتر معمولاً از هواپیما استفاده می‌کنند. هنگام فرستادن جعبه‌ها با پست، باید از پست‌های سفارشی سریع استفاده شود.
برای تأمین زنبورهای جوان جعبه‌های حمل ملکه، از زنبورهای کارگر روی قاب‌های تخم و لارو جوان استفاده می شود تا از جوان بودن آنها اطمینان داشته باشیم. برای انجام شدن تهویه بهتر دو طرف جعبه‌های حمل ملکه را با توری نمره هشت می‌پوشانند. داخل جعبه‌های حمل ملکه، مقداری شیرینی ملکه نرم برای تغذیه زنبورهای کارگر جوان قرار می‌دهند.
در بعضی از کشورها در زمان انتقال ملکه‌ها، برای جلوگیری از انتقال بیماری‌های خطرناک مانند لوک آمریکایی و نیز بیماری‌های جدید، پست‌های بازرسی، حمل و نقل ملکه‌ها را کنترل می‌کنند و از انتقال بیماری‌های گوناگون، آفات و پارازیت‌های خطرناک به مناطق غیر آلوده جلوگیری می‌شود.
معمولاً سازمان‌هایی خاص در مبدأ، ملکه‌ها و زنبورهای همراه آن‌ها را از نظر وجود یا عدم وجود بیماری‌ها و آفات قرنطینه، کنترل می‌کنند و در صورت عدم وجود بیماری برای آن‌ها گواهی صادر می‌کنند.
حمل و نقل ملکه‌ها بدون وجود این گواهی‌ها میسر نخواهد بود. در کشور ما برای انتقال کندوهای زنبور عسل گواهی اداره دامپزشکی محل مبدأ لازم است و به این ترتیب از حمل و نقل کلنی‌های آلوده به مناطق دیگر جلوگیری می‌شود. کنترل ملکه‌ها و کارگران همراه آن‌ها در جلوگیری از انتقال بیماری‌های و آفات موثر است.

اطلاعاتی درباره صنعت زنبورداری ایران و جهان

بیش از یک و نیم میلیون تن عسل از حدود 81 میلیون کلونی ( کندو ) در جهان به دست می‌آید. ایران یکی از 10 کشور فعال در زمینه زنبورداری، به لحاظ تعداد کلونی زنبور عسل و تولید عسل مرغوب، در جهان است.

زنبورهای عسل یکی از مفیدترین، مولدترین و شگفت انگیزترین مخلوقات خداوند هستند. این حشرات کوچک از عوامل تنوع زیستی در جهان به شمار می‌روند. برخی معتقدند بدون زنبور عسل، حیات هستی به خطر می‌افتد و زندگی در کره زمین بسیار دشوار خواهد شد. به دلیل آنکه زنبورهای عسل نقش بسیار مهمی در عمل گرده افشانی دارند. عمل گرده افشانی در گیاهان و درختان به روش های مختلفی انجام می شود. گرده افشانی به وسیله حشرات و مخصوصا زنبورعسل، مهمترین روش لقاح گیاهان است. به عنوان مثال90 درصد بارورسازی درختان میوه همچون سیب و گیلاس توسط زنبورعسل انجام صورت می شود، درحالی که در مورد درخت بادام عمل، گرده افشانی فقط توسط زنبورعسل انجام می‌شود.

اهمیت گرده افشانی

ارزش اقتصادی گرده افشانی زنبور عسل، بسیار بیشتر از عسل و موم تولید شده توسط این حشره است. به همین دلیل در برخی کشورها به صاحبان کندوهای عسل، برای استقرار کندوهایشان در باغ‌ها و مزارع مبالغ بالایی پرداخت می‌شود. پروفسور فیلیپ مک کیب (Philip McCabe) رئیس فدراسیون جهانی انجمن‌های زنبورداران”اپی‌موندیا” (Apimondia ) ( International Federation of Beekeepers Associations ) معتقد است: «حذف زنبور عسل از چرخه تولید به منزله هشدار زیست محیطی است و برای تنوع زیستی و بقای بشریت، زنبورها لازم هستند.»

در جهان بیش از 20 هزار گونه زنبور وجود دارد و زنبور عسل گونه ای از آنهاست که زندگی اجتماعی دارد. زنبورهای عسل با گردآوری شیره و شهد گلها و گیاهان در محل زندگی خود به نام کندو، عسل تولید می کنند که غذایی کامل و دارویی مناسب برای درمان بیماری است. رنگ عسل بر حسب این که زنبور بر چه گلی نشسته و از آن بهره گرفته، متفاوت است. عسل، گاه شفاف و گاه تیره است. رنگ عسل می تواند با توجه به سرچشمه اصلی شهد، از سفید روشن (عسل اقاقیا) تا سبز تیره متمایل به سیاه (عسل صنوبر و زبان گنجشک) تغییر کند و طیفی از رنگ‌ها را دربرگیرد. چنانکه عسل افرا لیمویی رنگ، عسل میوه ها زرد متمایل به قهوه‌ای و عسل آویشن به رنگ عقیق قرمز است. گفته می‌شود عسل‌های تیره رنگ، از نظر املاح معدنی اغلب غنی‌تر از عسل‌های روشن است.
رنگ عسل می تواند با توجه به سرچشمه اصلی شهد، از سفید روشن تا سبز تیره متمایل به سیاه تغییر کند

ارزش غذایی عسل

ارزش غذایی عسل بسیار بالا و یک غذای کامل است. کیفیت بالای عسل را می توان به دلیل گزینش گیاهان از سوی این حشره کوچک دانست. زنبورهای عسل به شکل غریزی، گل های مفید را از غیرمفید تشخیص می‌دهند. آنها بر هر گلی نمی‌نشینند و به کمک قدرت تشخیص و بویایی خود، شکوفه بهترین گل‌ها و گیاهان را برای استفاده بر می‌گزینند. عسل علاوه بر داشتن نقش غذایی موثر و کمک به رفع کمبودهای غذایی می تواند به عنوان دارو و مکمل آن در بهبود بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرد. عسل حاوی مواد معدنی همچون فسفر، کلسیم، آهن، پتاسیم، ید، منیزیم، سرب، مس، سولفور، نیکل، روی و سدیم است که میزان آن‌ها در انواع مختلف عسل متفاوت است. یک کیلوگرم عسل بیش از 3 هزار کالری انرژی دارد. عسل دارای انواع آنزیم‌ها، پروتئین، اسیدهای آمینه، اسیدهای آلی همچون اسید فرمیک و رایحه‌های معطر است. اسید فرمیک، یک ضدعفونی کننده طبیعی است که مانع فاسد شدن عسل می‌شود و ضد روماتیسم است. از عسل می‌توان به عنوان یک ماده ضد عفونی کننده زخم‌ها به ویژه زخم‌های دهان و گلو استفاده کرد.

بیش از یک و نیم میلیون تن عسل از حدود 81 میلیون کلونی ( کندو ) در جهان به دست می آید. ایران یکی از 10 کشور فعال در زمینه زنبورداری به لحاظ تعداد کلونی زنبور عسل و تولید عسل مرغوب در جهان است. طبق آمار سال 2013 میلادی صنعت زنبورداری ایران از نظر تعداد کلونی زنبور عسل، رتبه چهارم و از نظر میزان تولید عسل در رتبه هشتم جهان قرار داشت. در ایران به دلیل وجود اقلیم های مختلف و حدود 130 میلیون هکتار مرتع، جنگل و باغ مشجر، شرایط مناسبی برای رشد و توسعه فعالیت زنبورداری وجود دارد. فعالیت زنبورداری در ایران به دلیل چهار فصل بودن کشور ، در تمام طول سال امکان‌پذیر است.

 

زنبورداری و برداشت عسل در ایران

به لحاظ تاریخی سابقه رشته زنبورداری در ایران به قرن‌ها قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. در آن دوران زنبورداری به عنوان یک شغل جانبی و سرگرمی مطرح بود. در قرن بیستم صنعت، زنبورداری ایران دچار تغییر و تحول شد. در این دوران به تدریج کندوهای جدید، جای بیشتر کندوهای بومی را که به اشکال مختلف تنه درختی، کوزه‌ای، سبدی و چلیکی بود، گرفت و روش های جدید جایگزین روش‌های قدیمی شد. از حدود 40 سال پیش با ورود ملکه‌های اصلاح شده به ایران و آموزش متقاضیان پرورش ملکه‌ی زنبور عسل، تولید ملکه در بخش های دولتی و خصوصی آغاز شد و امروزه سالانه بیش از 100 هزار ملکه در ایران تولید و بین زنبورداران توزیع می شود.

صنعت زنبورداری در استانهای مختلف ایران همچون آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل، کردستان، لرستان، گلستان، مازندران و اصفهان رواج دارد. عسل مناطق شمال غربی ایران همچون آذربایجان غربی و شرقی و نیز اردبیل از مرغوبیت مثال‌زدنی برخوردار است. از مشهورترین برندهای عسل جهان، برند عسل سبلان واقع در استان اردبیل است. استان اردبیل یکی از قطب‌های تولید عسل در ایران است. در این استان برخی زنبورداران با توجه به آب و هوای معتدل، تنوع گیاهان به ویژه در دامنه پرگل کوه مرتفع سبلان و شهرستان مشکین شهر، موفق شده‌اند از هر کندوی زنبور‌عسل به طور متوسط بیش از 40 کیلوگرم عسل به دست آورند. صاحبان کندوی عسل برای مبارزه با آفات، از مواد طبیعی گیاهی استفاده می کنند و محصول تولید شده، ارگانیک است. در این استان، شهرستان خلخال رتبه برتر ایران را از نظر تولید عسل از کندوهای بومی و سنتی دارد.

از دیگر قطب‌های مهم تولید عسل در ایران استان آذربایجان غربی با تولید سالانه بیش از 20 هزارتن عسل است. استان آذربایجان غربی با داشتن بیش از یک میلیون کندوی زنبور عسل و شش هزار نیروی‌کار، مراتع وسیع و سرسبز، تشکل‌های توانمند و وجود کارگاه‌ها و کارخانه‌های مدرن بسته بندی، ظرفیت بالایی در زمینه تولید عسل و سایر فرآورده‌های عسل از جمله موم، گرده گل، ژل رویال و حتی زهر زنبور عسل دارد .

کندوی زنبور عسل، علاوه بر عسل، محصولات و فرآورده‌های متنوعی مانند زهر زنبور عسل، موم، بره موم، ژل رویال و گرده گل دارد که به لحاظ ارزش اقتصادی و درمانی در مرتبه بالاتر از عسل قرار دارند. زهر زنبور عسل در درمان بیماری‌های سیستم ایمنی کاربرد دارد. بره موم یا Bee glue خاصیت آنتی بیوتیک طبیعی را دارد. این ماده یکی از محصولات کاربردی و مفید زنبور عسل است که از مقادیر مختلف موم زنبور و رزین‌ها تشکیل می شود. ژل رویال، ماده غذایی لاروها در سه روز اول زندگی است. این ماده غذایی، ارزش افزوده بسیار بالایی دارد و در جلوگیری از آلزایمر، فشار خون، تصلب شرائین و سرطان موثر است. ژل رویال بسیار مغذی و نیرو بخش است و به عنوان غنی‌ترین ماده مغذی بیولوژیک شناخته شده است .

مصرف عسل در ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان بالاست. سرانه مصرف عسل در جهان به طور متوسط بین 250 تا 300 گرم است و این در حالی است که سرانه مصرف این محصول در ایران حدود یک کیلوگرم یعنی بیش از 3 برابر میانگین مصرف جهانی است. با وجود اینکه ایران در کشورهای منطقه، بازار خوبی برای عرضه عسل دارد اما به دلیل مصرف بالا و مزیت قیمتی در داخل کشور ، اقبال چندانی برای صادرات این محصول از سوی زنبورداران ایرانی وجود ندارد . از این رو مقدار کمی از عسل تولید ایران از جمله عسل آذربایجان غربی به کشورهای همسایه، شرق آسیا و اروپا صادر می شود. ترکیه از جمله کشورهای واردکننده عسل از ایران است. این کشور عسل وارداتی از ایران را با برند ترکیه به کشورهای حوزه خلیج فارس ، قفقاز و اروپا مجددا صادر می کند.

نکات اولیه برای شروع زنبورداری

 

کسی که تصمیم به شروع زنبورداری دارد بهتر است از زمستان خود را آماده این کار نماید. در زمستان به علت سردی هوا زنبور ها قادر به ترک کندو هایشان نیستند. در نتیجه آغازگر و یا حتی زنبور دار کهنه کار بیکار بوده و وقت کافی در اختیار دارد تا با خواندن کتاب های زنبورداری، از طرز زندگی زنبور عسل و نیاز هایش کم و بیش آگاه گشته و نخست به تئوری کار کردن با آنها آشنا گردد. تا در اواخر زمستان و اوایل بهار که هوا به تدریج ملایم‌تر می گردد ، زنبور ها به جستجوی شهد و به ویژه گرده گل از کندو هایشان بیرون می‌آیند . از این زمان کارهای عملی برایش شروع می شود . شناسایی طرز زندگی زنبور عسل و احتیاجاتش ، مراحل مختلفی را که وی هنگام رشد طی می کند . نیاز هایی که در مراحل مختلف رشد دارد ، طرز کار کردن و جمع آوری شهد و گرده گل و بلاخره تبدیل شهد به عسل ، حداقل معلوماتی است که قبل از آغاز کار باید با آنها آشنا بود . شروع کار زنبورداری بدون این آگاهی ها معمولاً شخص را به هدف نمی‌رساند و خیلی از اوقات حتی به بیراهه می کشاند . به طوری که زنبوردار به نفع اندک معتاد می کند . چون معتقد می گردد که با زنبور عسل بیش از این کاری نمی توان کرد . و زنبور منفعت بیشتری نمی دهد . خوندن کتاب های خوب زنبورداری و سایت های به روز زنبورداری راه علاج این نا امیدی است . کتاب خواندن خیلی از رموز زندگی زنبور عسل را برای زنبور دار آشکار می کند . البته کار عملی را نباید فراموش کرد .
در بعضی از کشور ها زنبورداری به علم حشره شناسی تعلق دارد و در برخی دیگر قسمتی از دامپروری است . زنبور عسل هم حشره است و هم دام . بنا بر این میتوان به دسته اول یا دوم تعلق داشته باشد .

زمان خرید کندو :

بهترین زمان برای خرید جمعیت ها در شرایط ایران ( باستثنای مناطق بسیار گرم جنوبی) بهمن و اسفند ماه زمانی که زمستان گذرانی به پایان رسیده و درب کندو برای آغاز شربت تحریکی باز می کنیم تا شرایط کندو را بررسی کنند می باشد و یا فروردین ماه . در اواخر تابستان و پاییز همه جمعیت ها یک قدرت دروغی نشان می دهند چون هنوز زنبورهای بهاری و تابستانی که بزودی باید بمیرند در داخل جمعیت زنده‌اند ولی تا دی ماه از بین رفته و آنچه باقی مانده تنها زنبورهای زمستانی‌اند و قدرت حقیقی جمعیت را نشان می‌دهند. این زنبور ها تا اواسط بهار آینده زنده مانده و با زنبورهایی که در بهار متولد می‌گردند در رشد جمعیت بسیار موثر خواهند بود . بنابراین خرید جمعیت در اواخر تابستان و پاییز اصلاً صحیح نیست. در اوایل زمستان چون نمی توان درب کندو را برای بازدید و کنترل ملکه و جمعیت باز نمود تا ببینم چه چیزی را می‌خریم مناسب نمی‌باشد . در اواخر بهار و اوایل تابستان هم خرید کلنی به دلیل زمان محصول دهی زنبورداران کلنی های خوب خود را نمی‌فروشند و آنچه دست شما را می گیرد کلنی‌های نامرغوب بوده و 8 ماه نگهداری زنبور بدون هیچ محصولی. پس بهترین زمان اواخر زمستان و فروردین ماه می‌باشد .

نکته :

فروش کلنی به تعداد قاب زنبور می باشد مثلاً کندوی 6 قاب یا 8 قاب و یا 10 قاب و هر چه تعداد قاب ها بیشتر باشد . قیمیت کندو بالا می رود .پس موقع خرید یادتان باشد که هر قاب باید دو طرفش کامل زنبور نشسته باشد و هیچ جای خالی بدون زنبور نباشد . گاهی برخی از فروشندگان کندوی 3 قابی را با گذاشتن 4 قاب به هفت قاب می‌رسانند در حالی که تنها روی 3 قاب زنبور نشسته و بقیه قاب‌ها یا خالی هستند و یا تعداد کمی زنبور رویشان نشسته‌اند و فروشنده این کندو را به اسم 7 قاب به خریدار می‌دهند و چون اغلب خریدار‌ها تازه کارند. سرشان کلاه می‌رود. در ضمن یادتان باشد که کلنی جعبه یا کندوی سالم و بدون نشتی داشته باشد.

 وجود ملکه :

هنگام خرید علاوه بر قوی بودن جمعیت باید به این موضوع هم حتماً توجه شود که ملکه هم داشته باشد. در روزهای زمستانی کنترل ملکه در صورت ضرورت در یک روز آفتابی کمی بعد از ظهر در اغلب نقاط کشور می توان انجام داد فقط باید با احتیاط درب کندو را باز نمود و بعد از کنترل به همان حالت اولیه گذاشت تا عایق بندی که زنبور ها برای زمستان گذرانی در اطراف درب کندو انجام داده اند خراب نشود . جمعیت بی ملکه آنهم در دی ماه و بهمن ماه هیچ ارزشی به جز قیمت چوب کندو ندارد. چون جمعیت در این وقت سال نمی تواند ملکه تولید نموده و خود را نجات دهد. یکی از دلایل وجود ملکه آرام نشستن زنبور ها روی شان ها می باشد .گاهی حمله و نیش زدنشان بی ملکه بودنشان را نشان می‌دهد .

 

قدرت جمعیت ها :

جمعیت ها را به حداکثر قدرتشان برسانیم و سعی کنید مدت ها ( هر چه طویل تر بهتر ) آنها را در همین وضع نگه داریم. اگر ضعیف بودند ملکه شان را به موقع عوض کنیم و یا در صورت لزوم قاب‌هایی با لاروهایی سر بسته ولی بدون زنبور از کندوهای خیلی قوی برداشته داخل کندو های ضعیف آویزان نماییم تا تقویت شوند. اگر نتیجه نگرفتید آنها را با جمعیت های قوی متحد نماییم.

مطالعه :

مطالعه کتابهای و سایت های و وبلاگ های قابل اعتماد زنبورداری بویژه در زمستان که معمولاً زنبوردار بیکار می‌باشد و یا مواردی که دچار مشکل می شوید واجب است . بدون مطالعه لغزش ها تکرار و زنبور دار خسته می‌شود. دانستن وضع و طرز رشد زنبور ها در داخل کندو و تقسیم بندی آنها از زمانی که قادر به پرواز شدند و یا طرز رشد ملکه و جفتگیریش برای هر زنبوردار از واجبات شغلش می باشد . بدون آشنائی با طرز کار کردن با کندو ها و جمعیت ها امکان موفقیت برایتان بسیار محدود و بسته به حداقل شاس می باشد . مطالعه وسیله ایست که این محدودیت ها را از بین می برد یعنی تمام زندگی زنبور ها را آشکار نموده و زنبور دار را راهنمایی می نماید .

توصیه بنده این است که علاوه بر مطالعه با یک یا چند زنبور داری حرفه ای و درستکار نزدیکی خود آشنا شده و با تماس های حضوری و یا تلفنی با او از مشکلات و بعضی از اتفاقاتی که در مورد زنبورداری برایتان پیش می آید و در مورد آن اطلاعات کافی ندارید ، کسب اطلاع و یا مشورت بگیرید و گاهی که به وسایل و یا تجهیزات زنبورداری به صورت ضروری نیاز پیدا نمودید و امکان خرید از بازار برایتان مقدور نبود از او تهیه نمایید ( خرید و یا قرض) و یا بلعکس .

در شروع زنبورداری :

به کسانی که زنبورداری را شروع نموده اند و یا می خواهند شروع کنند توصیه می شود که کار تجربه آموزی را هرگز با یک کندوی منحصر به فرد آغاز نکنند . چه در صورت از بین رفتن کندویش ناراحت و دلسرد شده. پس حداقل با 3 کندو و حداکثر تا 6 عدد بالا برد ولی شروع با بیش از این تعداد را صحیح نمی‌دانم چون آموزش در درجه دوم قرار خواهد گرفت. هرگاه تعداد جمعیت ها بین 3 تا 6 عدد بود ، اگر حادثه نامطلوبی برای یک جمعیت پیش آمد می توان از بقیه جمعیت ها کمک گرفته و آن را نجات داد. اگر تعداد جمعیت ها تنها یکی باشد گرفتن کمک ممکن نبوده و جمعیت از بین خواهد رفت و آغاز دلسرد کننده ای خواهید داشت .

زنبورداری بزرگ :

توصیه می شود آغاز کار هرگز با تعداد زیادی از کندو ها شروع نکنید کسی که این کار را مثلاٌ با 100 کندو آغاز کند به دلیل نداشتن تجربه و آگاهی های لازم به احتمال قوی باید منتظر شکست و ناراحتی باشد. همانطور ی که یاد گرفتن رانندگی اتومبیل نیاز به مدتی تمرین دارد زنبورداری هم از طرفی به کار آموزی و از طرف دیگر به مطالعه کافی نیازمند می باشد. کار آموزی برای یاد گرفتن طرز کار کردن با زنبور ها و مطالعه برای اینکه دانسته باشید با چه موجوداتی سرو کار دارید و طرز رشد و زندگیشان چگونه است. البته شما می‌توانید کار آموزی یا همان سال اول را در یک زنبورداری به طور کار آموزی داشته باشید .

سلامت جمعیت ها هنگام خرید:

همیشه این نکته را در نظر داشته باشید که جمعیت های سالم و قوی را بخرید هر چند قیمت آنها گران‌تر باشد. خریدشان بهتر از خرید جمعیت‌های ضعیف و به طبع ارزان‌تر باشد .چرا که جمعیت های ضعیف معمولاً بیمار هستند و یا مستعد بیماری می‌باشند و یا دلیلی وجود داشته تا این جمعیت ضعیف شده است. به دلیل دیگر یک جمعیت قوی در سال اول آنقدر بیشتر از جمعیت ضعیف عسل داده که نه تنها جبران تفاوت قیمتش را در همان سال اول می کند بلکه نیاز کمتری به تیمار کردن و مبارزه با بیماری ها و آفات دارد .جمعیت قوی معمولاً در بهار یک بچه می دهد که این نیز یک نفع بیشتری برای زنبوردار دارد .
منظور از جمعیت قوی این است که در بهمن و یا اسفند ماه جمعیت دارای 6 تا 8 قاب که دو طرف قاب بطور کامل از زنبور پوشیده باشند .

 نیش زنبور :

شروع زنبورداری همراه با نیش خوردن زنبور می‌باشد. یک زنبوردار موفق نباید از نیش زنبور بترسد و با خونسردی به کار خود ادامه دهد. کسانی که از نیش زنبور ترس دارد و با شنیدن صدای زنبور ها کنترل خود را از دست می دهند بی شک نیش بیشتری می‌خورد این افراد یا باید اعتماد به نفس خود را بیشتر کنند و یا باید از زنبورداری صرف نظر نمایند. زنبور دار کهنه کار خوب می داند که زنبور هر لحظه ممکن است نیشش بزند. به همین دلیل همیشه آمادگی لازم برای نیش خوردن را دارد. یک زنبوردار می‌داند با هر سر کشی از زنبور ها احتمال نیش خوردن را دارد اما شاید بارها به زنبور ها سرکشی نماید و نیش هم نخورد. یک زنبوردار حرفه ای طوری با زنبور رفتار می‌کند که کمتریم نیش را بخورد. او با رفتار آرام و استفاده از پوشش مناسب و همچنین دود دادن به هنگام باز کردن درب کندو ها این کار را انجام می دهند. اما برخی از زنبوردارها علاوه بر این با استفاده از نژاد هایی آرام که کمتر نیش زن هستند. این شغل را برای خود لذت بخش هم می‌کنند .

اشتباهات زنبورداری :

در زنبورداری بخصوص سال های اول زنبور داری مثل هر کار دیگری اشتباهاتی پیش می‌آید که باعث زیان زنبوردار می‌گردد. این اشتباهات و لغزش ها اجتناب ناپذیر ولی عبرت آموز می باشند . زنبوردار موفق زنبورداری می‌باشد که از این اشتباهات دل سرد و ناراحت و سر خورده نگردد و با مطالعه و جستجوی علت از این رخداد عبرت گرفته و برای عدم تکرار هوشیار باشد.

تقویم زنبورداری :

فوق العاده مهم می باشد که یک زنبور دار همه ساله ناچار به کوچ دادن کندوهایش می باشد . بدین منظور زنبور دار نیاز دارد که زمان شروع گل دهی هر گل را در منطقه خود زمان پایان آن را در یک تقویم به نام تقویم زنبور داری یاداشت نموده و برای بالا بردن دقت آن این تقویم را به مدت 5 سال تکرار نماید و متناسب با این تقویم اقدام به کوچ دادن و یا مدیریت جمعیت‌های خود نماید .

تعویض ملکه :

یکی از اصولی ترین کار در زنبورداری داشتن ملکه های سالم و جوان از نژاد خیلی خوب که جمعیت شما هم آرام باشند و هم تولید عسل بالایی داشته باشند و از نظر زمستان گذرانی بسیار عالی بوده و در برابر بیماری ها مقاوم باشند . بدین منظور شما باید از ملکه های اصلاح نژاد شده که برای ایران بومی سازی شده اند استفاده نمایید . برای داشتن یک جمعیت ایده آل بهتر است که هر دو سال یک بار یعنی سال در میان ملکه های خود را تعویض کنید. بهترین زمان برای تعویض ملکه در بهار و در ماه فروردین و اردیبهشت می باشد . این یکی از بهترین راه‌ها برای داشتن جمعیت های قوی و در نتیجه سالم می‌باشد . چرا که ملکه بیش از 75 % تخم های خود را در دو سال اول زندگی خود می‌ریزد . و از سال سوم ضعیف شده و به شدت از میزان تخم ریزیش کاسته می‌گردد .

تعداد گل‌ها :

واحد تعداد گل برای یک زنبوررستان با تعداد 100 کندو باید به میزان تقریبی یک میلیار گل شهد دهنده در شعاع 3 کیلومتری باشد. تا یک به مدت جمعیت‌ها را از نظر شهد و گرده راضی نگهدارد.این به این معنی می‌باشد که اگر در منطقه زنبورستان شما تعداد گل از این مقدار کمتر باشد. شما دیگر انتظار برداشت عسل را نداشته باشید و اگر خیلی کمتر بود باید با دادن شربت تا باز شدن گل ها یا آغاز کوچ جمعیت ها را قوی نگه دارید .

شناسنامه :

تهیه یک شناسنامه براهی هر کندو خیلی از کارهای را بهتر می کند. شما با در دست داشته شناسنامه نیاز به باز کردن بی مورد کندو‌ها نخواهید داشت. زنبوردار با مطالعه آن مدیریت بهتری در زنبورستان خود می تواند اعمال نموده و برای کنترل زنبورها درب کندوها را بی مورد باز نموده و یا غفلت از یک کندویی که نیاز به کنترل دارد داشته باشد. زنبوردار می‌تواند آمار بهتری از کندوهای قوی و یا ضعیف خود داشته باشد .

 

 

نمره گذاری کندو ها :

از کار های لازم در هر زنبورداری شماره گذاری کندو ها می باشد. زنبوردار می تواند با استفاده از شماره ها شناسنامه برای هر کندو تهیه کند. و یا زنبوردار می تواند با شماره کندو های خود را شناسایی نموده و اقدامات موردی را برای کندوی خود انجام دهد. بهتر است شماره ها منحصر به فرد باشد نه اینکه همه زنبور دارهای اطراف شما هم از این مدل شماره گذاری استفاده نمایند. در صورت امکان بهتر است لوگو یا آرم زنبورستان خود را به همراه شماره بر روی کندو ها گذاشته و اگر لوگو یا آرم نداشتید. نام و نام خانوادگی خود را بر روی شابل نوشته و بر روی همه کندو ها به همراه شمار بگذارید .

داروخانه :

برای هر زنبوردار لازم است تا بیماری‌هایی را که در محل زنبورستانش شایع است شناسایی نموده و داروهای مورد نیازش را با توجه به تاریخ مصرف از پیش تهیه و در آن نگهداری کند تا در صورت بروز یک بیماری بتواند فوری با استفاده از داروی موجود در داروخانه‌اش با آن مبارزه سریع نماید. نه اینکه بعد از بروز بیماری بدنبال دارو که شاید کم یاب هم باشد در شهر و یا شهرهای اطراف زنبورستان خود به این طرف و آن طرف بدود و نتواند آن را به موقع پیدا کند. داروخانه می‌تواند ثابت در یک جعبه کوچک و قابل حمل باشد. یا یک قفسه در یکی از اتاق های منزل زنبوردار نصب شده باشد .

تغذیه بچه زنبور :

بچه زنبور طبیعی پس از اینکه در کندو مستقر شد. باید چند قاب موم دوزی شده را به همراه یک یا دو پوکه و اگر شد یک یا دو قاب لارو سر باز داخل کندویشان گذاشت. و نباید تا سه روز اول هیچ گونه تغذیهای گردد. در صورت تغذیه چه بسا از کندو فرار می کند. زیر از زنبور ها قبل از بچه دادن یعنی زمانی که قرار از از کندو خارج شوند به قاب های عسل هجوم برده و عسلدان خود را پر عسل می کنند. این مقدار عسل برای سه روزشان کافی می باشد . در این مدت بشدت از شربت و یا عسل بدشان می آید در صورت تغذیه با شربت احتمال فرار از کندو وجود دارد . در ضمن این زنبور ها استعداد موم دوزیشان بسیار زیاد می باشد و زنبور دار می تواند . از مدت دو روز اول از این بچه چند قاب موم بافی شده بگیرد . بعد از روز سوم باید بچه را با شربت یک به یک به مدت 10 روز تغذیه نموم تا جمعیت قوی گردد. اما اگر بچه مصنوعی باشد، باید از روز اول اقدام به تغذیه نمود .

ترمز دادن بچه و مقابله با فرار مکرر

بر خلاف بعضی از اوقات که بدون هیچ زحمتی بچه در زنبورستان شما خود یک کندوی خالی پیدا کرده و بعد از اردو زدن به داخل کندو رفته و مستقرر می شود گاهی بعضی از بچه ها لجاجت در ترک کندو دارند . یعنی پس از اینکه از شاخه درخت به داخل کندو ریخته شدند پس از مدت کوتاهی مثلاً نیم ساعت آن را ترک می کنند . گاهی پیش می آید که بچه در یک روز چندین دفعه اقدام به ترک کندو می کند . برای جلوگیری از فرار بچه از کندو بهتر است که از سایر کندو های خود یک یا دو قاب تخم با لارو و بدون عسل برداشته به همراه دو یا سه قاب موم دوزی شده را داخل کندو گذاشته و سپس بچه را داخل کندو ریخته تا زنبور ها مشغول پرستاری از این لارو ها و موم بافی شده و فکر فرار از سرشان خارج گردد .

بازگرداندن بچه به کندو :

زنبورها هنگام بچه دادن، پس از ترک کندو و آویزان شدن روی شاخه یعنی بعد از تشکیل بچه تمام خاطرات کندوی سابق را به کلی فراموش می کنند و دیگر قادر به پیدا کردن آن نیستند . در صورتی که همین ها تا چند ساعت پیش بعد از جمع آوری شهد یا گرده گل از روی گل ها هنگام بازگشت کندویشان را که بین چندین و یا حتی چند صد کندوی دیگر قرار داشتند را به راحتی و بدون اشتباه پیدا می‌کردند .

هرگاه زنبور دار به دلیلی خواست بچه به کندوی قدیمی برگردد باید ملکه و یا ملکه ها را در خوشه بچه پیدا کرده و آن را بردارد. پس از مدت کوتاهی خاطرات مربوط به کندوی سابق دوباره به مغز زنبورها برگشته و به کندوی سابقشان بر می‌گردند . این کار را معمولاً با جمعیت هایی می کنند که چند بچه داده و در نتیجه زیاد ضعیف شدند.

نکته :

اگر بچه بر حسب اتفاق ملکه‌اش را از دست بدهد زنبورهای بچه به کندوی سابقشان برمی‌گردند .

آماده سازی کندو رنبور عسل برای گذراندن زمستان

جمع کردن قاب های اضافی:

کلیه قاب های که زنبورها اشغال کرده اند را قشنگ به هم چسبانده وزنبور را به حالت فشرده درمی‌اوریم وقابهای که زنبور درآن اشغال نکرده است را جمع کرده وقسمت فضای خالی کندو را توسط یک کارتن یا تخته سوا می‌کنیم وآن فضای خالی را توسط قاب های کندو پر می‌نماییم  و در کندو را می‌بندیم.

هواگیری مناسب درکندو:

زنبور عسل را رطوبت از بین می‌برد؛ سرما زنبور عسل را از بین نمی‌برد؛ برای اینکه هوای داخل کندو تعبیه شود

در زمستان، بالای ملافه یک سوراخ به اندازه سه سانتی متر بر روی ملافه انجام می‌دهیم تا هوای آلوده و رطوبت از  کندو خارج شود.

تعویض ملکه و ادغام برای زمستان گذرانی

نوع عملیاتی که برای آماده کردن کلنی ها برای زمستان گذرانی لازم است، بستگی به شرایط آب و هوای مناطق مختلف دارد. در مناطق گرم این عملیات حداقل، در مناطق معتدله کمی بیشتر ولی در نواحی سرد زندگی کلنی های زمستان گذران بستگی به عملیات آماده سازی دارد. آماده سازی برای زمستان گذرانی باید بلافاصله بعد از برداشت عسل آغاز شود.
عده ای عقیده دارند که تعویض ملکه باید اولین اقدام باشد تا کلنی برای بهار آینده آماده گردد. درباره این که یک ملکه را تا چه حدی می توان نگهداری نمود، عقاید متفاوتی وجود دارد. با وجود این که یک ملکه می تواند 8 – 7 سال قدرت تخمریزی خود را حفظ کند، بعضی زنبورداران هر ساله ملکه کندوهای خود را عوض می کنند. بعضی ملکه عده ای از کلنی های خود را در پاییز و ملکه عده دیگر را در بهار سال بعد تعویض می کنند. شاید بدترین روش ها این باشد که کلنی های خودشان تعویض ملکه کنند و ملکه ها مارک دار نباشند.
در جاهایی که میزان نوش و گرده فراوان است و کلنی از نظر جمعیت توسعه سریعی دارد ملکه عمرش کوتاهتر است. ملکه جوان در پاییز با سرعت بیشتری تخمگذاری می کند و تعداد زیاد زنبورهای پاییزه بوجود می آورد. به علاوه قیمت خرید آنها در پاییز از بهار ارزان تر است. اگرچه پیدا کردن ملکه پیر در کلنی پرجمعیت کارآسانی نیست، به علاوه ممکن است ملکه به وسیله کارگران کشته شود و کلنی در زمستان از بین برود و اما اینها برای رد مزایای تعویض ملکه در پاییز دلایل مهمی نیستند.
تعویض ملکه با استفاده از استقرار سلول ملکه، به عنوان یک روش ساده و کم زحمت در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. به جای این که کلنی را برای پیدا کردن و حذف ملکه پیر در پاییز جستجو کنند و پس از آن به آرامی ملکه جوان را در آن رها نمایند، یک سلول حاوی ملکه در کندو نصب می کنند این عمل باعث می شود که ملکه سابق به طور اتوماتیک حذف شود. ملکه جدید به محض خروج از سلول، ملکه قبلی کندو را می کشد و جای آن را می گیرد. بعضی ها که این روش را به کار برده اند، چندان راضی نیستند. زیرا بسیاری از ملکه ها داخل سلول ها، می میرند و ملکه هایی که موفق به خروج از سلول خود می شوند، نمی توانند ملکه قبلی را از بین ببرند. مانند تمام روش های جدید، در این روش هم مسائل ناشناخته زیاد است.

بازدید کندوها برای زمستان گذرانی زنبورعسل

بازدید کندوها برای اماده کردن کلنی‌ها برای زمستان گذرانی به شرایط آب و هوایی مناطق مختلف بستگی دارد. اماده سازی کلنی ها برای زمستان گذرانی باید بلافاصله بعد از برداشت عسل در اواخر تابستان یا اوایل پاییز اغاز شود.در این بازدید باید سه عامل مورد توجه قرار گیرد.

اول:وجود ملکه جوان و شایسته در کندو و وضعیت تخمگذاری‌ان.

دوم:وضعیت جمعیت کندو.

سوم:وضعیت ذخیره زمستانی کندو.

 

 

در صورتی که کندویی دارای ملکه پیر و از کار افتاده بوده و یا کندویی بدون ملکه باشد در صورتی که زنبوردار ملکه جوان تخمگذار در اختیار داشته باشد باید ملکه پیر را حذف کرده و ملکه جوان را به ان کندو معرفی کند و در صورت نداشتن ملکه جوان چنین کندویی را در لیست کندوهای ادغامی قرار دهد.در مورد وضعیت جمعیت کندو هر گاه کندویی در اواخر تابستان کمتر از چهار قاب جمعیت داشته باشد چنین کندویی را باید ادغام کرد.با توجه به ذخیره زمستانی نحوه تغذیه باید طوری باشد که هر کندو برای یک قاب جمعیت حداقل دو کیلو عسل در اختیار داشته باشد.به عبارت دیگر یک کندوی ده قاب جمعیت باید حدود 20کیلو عسل جهت زمستان گذرانی داشته باشد.

تعیین مقدار ذخیره زمستانی لازم برای هر کندو و مقدار غذایی که باید به کندو داده شود

مقدار عسلی را که روزانه یک زنبورعسل در زمستان مصرف می کند تقریبا0/01گرم باید در نظر گرفت. بنابراین مصرف روزانه یک کندوی 10-8 قاب جمعیت در زمستان که تقریبا بین 12000تا15000عدد زنبور دارد حدود 120تا 140 گرم عسل در روز است.دلیل این مصرف کم اینست که در هوای سرد زمستان وقتی که هوا کمتر از 8 درجه بالای صفر باشد زنبورها تمام وقت به صورت گلوله دور هم جمع می شوند و گرمایی را که بدنشان با خوردن عسل تولید می‌کند داخل ان گلوله حبس می‌کنند و در نتیجه مصرف عسل کم می‌شود. اما با فرا رسیدن اواخر زمستان و شروع فصل تخمگذاری ملکه مصرف عسل زیاد می‌شود.

امروزه جمعیت‌های قوی زمستانی به جمعیت‌هایی گفته می‌شود که در اواسط تا اواخر پاییز علاوه بر 10قاب کندو حداقل تعدادی از قاب‌های طبقه را نیز پر کند و اکثر کندوهای زنبورداران موفق زمستان را به صورت دو طبقه سپری می‌کنند.

مقدار ذخیره زمستانی باید متناسب جمعیت کندو باشد. برای هر قاب زنبور مقدار5/1کیلو ذخیره زمستانی توصیه می شود.بنابر این کندویی که دارای 10قاب جمعیت است ذخیره غذایی لازم برای زمستان گذرانی‌ان 15 کیلو عسل می‌باشد.اگر کندویی احتیاج به 12کیلو ذخیره زمستانی داشته باشد در مهرماه یا آبان ماه داخل آن 8کیلو عسل موجود باشد به چنین کندویی باید 4کیلو شکر که معادل 6لیتر شربت می‌باشد نیز رسانید تا موجودی ان به 12کیلو برسد. چون شربت غلیظ پاییزه باید دو قسمت شکر و یک قسمت اب باشد.

مقدار عسلی را که یک کندوی دارای 8 قاب جمعیت به طور متوسط تا باز شدن شکوفه های بهاری مصرف می کند به قرار زیر است:در ماههای مهر و ابان و اذر و دی،ماهی 500گرم،در بهمن ماه به علت شروع تخمگذاری یک کیلو گرم،در اسفند ماه دو کیلوگرم و در فروردین ماه پنج کیلوگرم خواهد بود که جمعا ده کیلوگرم عسل را شامل می‌شود.

نحوه زمستان گذرانی زنبورهای عسل داخل کندو

در هنگام زمستان که درجه حرارت محیط پایین است زنبورها به صورت توده در امده و دمای وسط توده زنبور که ملکه در انها قرار می‌گیرد در حدود35 درجه سانتیگراد ثابت نگه داشته می‌شود. این امر به خاطر فعالیت ماهیچه ای بدن زنبورها در سطح خارجی توده است که گرما را به طرف داخل توده می‌فرستند و بدن انها به صورت عایقی مانع خارج شدن گرما از وسط توده می گردد. برای انجام این فعالیت زنبورهای سطح خارجی توده مرتبا با زنبورهای داخل توده تعویض جا می‌کنند و با خوردن عسل و انجام حرکات ماهیچه‌ای قادر به تولید گرما می‌باشند. در هنگام زمستان زنبورها ابتدا در قسمت پایین کندو و نزدیک سوراخ پرواز متمرکز می‌شوند ولی به تدریج با پیشرفت زمستان به طرف عقب و بالا نقل مکان می‌کنند.در صورتی که کندو دو طبقه باشد به تدریج و در پایان زمستان توده زنبور به طبقه فوقانی و قسمت عقب ان منتقل می گردد.در مواقعی که هوا خیلی سرد باشد زنبورهای سطح خارجی توده زمستانی سر و قفسه سینه خود را به داخل توده فرو برده و فقط شکمشان در سطح توده واقع می شود.ولی با گرم شدن هوا مجددا توده از هم باز شده و فضای بیشتری را اشغال می‌کنند و با این عمل درجه حرارت داخل کندو را تنظیم می‌کنند.