زنبورستان و زنبورداری

نکات اولیه برای شروع زنبورداری

 

کسی که تصمیم به شروع زنبورداری دارد بهتر است از زمستان خود را آماده این کار نماید. در زمستان به علت سردی هوا زنبور ها قادر به ترک کندو هایشان نیستند. در نتیجه آغازگر و یا حتی زنبور دار کهنه کار بیکار بوده و وقت کافی در اختیار دارد تا با خواندن کتاب های زنبورداری، از طرز زندگی زنبور عسل و نیاز هایش کم و بیش آگاه گشته و نخست به تئوری کار کردن با آنها آشنا گردد. تا در اواخر زمستان و اوایل بهار که هوا به تدریج ملایم‌تر می گردد ، زنبور ها به جستجوی شهد و به ویژه گرده گل از کندو هایشان بیرون می‌آیند . از این زمان کارهای عملی برایش شروع می شود . شناسایی طرز زندگی زنبور عسل و احتیاجاتش ، مراحل مختلفی را که وی هنگام رشد طی می کند . نیاز هایی که در مراحل مختلف رشد دارد ، طرز کار کردن و جمع آوری شهد و گرده گل و بلاخره تبدیل شهد به عسل ، حداقل معلوماتی است که قبل از آغاز کار باید با آنها آشنا بود . شروع کار زنبورداری بدون این آگاهی ها معمولاً شخص را به هدف نمی‌رساند و خیلی از اوقات حتی به بیراهه می کشاند . به طوری که زنبوردار به نفع اندک معتاد می کند . چون معتقد می گردد که با زنبور عسل بیش از این کاری نمی توان کرد . و زنبور منفعت بیشتری نمی دهد . خوندن کتاب های خوب زنبورداری و سایت های به روز زنبورداری راه علاج این نا امیدی است . کتاب خواندن خیلی از رموز زندگی زنبور عسل را برای زنبور دار آشکار می کند . البته کار عملی را نباید فراموش کرد .
در بعضی از کشور ها زنبورداری به علم حشره شناسی تعلق دارد و در برخی دیگر قسمتی از دامپروری است . زنبور عسل هم حشره است و هم دام . بنا بر این میتوان به دسته اول یا دوم تعلق داشته باشد .

زمان خرید کندو :

بهترین زمان برای خرید جمعیت ها در شرایط ایران ( باستثنای مناطق بسیار گرم جنوبی) بهمن و اسفند ماه زمانی که زمستان گذرانی به پایان رسیده و درب کندو برای آغاز شربت تحریکی باز می کنیم تا شرایط کندو را بررسی کنند می باشد و یا فروردین ماه . در اواخر تابستان و پاییز همه جمعیت ها یک قدرت دروغی نشان می دهند چون هنوز زنبورهای بهاری و تابستانی که بزودی باید بمیرند در داخل جمعیت زنده‌اند ولی تا دی ماه از بین رفته و آنچه باقی مانده تنها زنبورهای زمستانی‌اند و قدرت حقیقی جمعیت را نشان می‌دهند. این زنبور ها تا اواسط بهار آینده زنده مانده و با زنبورهایی که در بهار متولد می‌گردند در رشد جمعیت بسیار موثر خواهند بود . بنابراین خرید جمعیت در اواخر تابستان و پاییز اصلاً صحیح نیست. در اوایل زمستان چون نمی توان درب کندو را برای بازدید و کنترل ملکه و جمعیت باز نمود تا ببینم چه چیزی را می‌خریم مناسب نمی‌باشد . در اواخر بهار و اوایل تابستان هم خرید کلنی به دلیل زمان محصول دهی زنبورداران کلنی های خوب خود را نمی‌فروشند و آنچه دست شما را می گیرد کلنی‌های نامرغوب بوده و 8 ماه نگهداری زنبور بدون هیچ محصولی. پس بهترین زمان اواخر زمستان و فروردین ماه می‌باشد .

نکته :

فروش کلنی به تعداد قاب زنبور می باشد مثلاً کندوی 6 قاب یا 8 قاب و یا 10 قاب و هر چه تعداد قاب ها بیشتر باشد . قیمیت کندو بالا می رود .پس موقع خرید یادتان باشد که هر قاب باید دو طرفش کامل زنبور نشسته باشد و هیچ جای خالی بدون زنبور نباشد . گاهی برخی از فروشندگان کندوی 3 قابی را با گذاشتن 4 قاب به هفت قاب می‌رسانند در حالی که تنها روی 3 قاب زنبور نشسته و بقیه قاب‌ها یا خالی هستند و یا تعداد کمی زنبور رویشان نشسته‌اند و فروشنده این کندو را به اسم 7 قاب به خریدار می‌دهند و چون اغلب خریدار‌ها تازه کارند. سرشان کلاه می‌رود. در ضمن یادتان باشد که کلنی جعبه یا کندوی سالم و بدون نشتی داشته باشد.

 وجود ملکه :

هنگام خرید علاوه بر قوی بودن جمعیت باید به این موضوع هم حتماً توجه شود که ملکه هم داشته باشد. در روزهای زمستانی کنترل ملکه در صورت ضرورت در یک روز آفتابی کمی بعد از ظهر در اغلب نقاط کشور می توان انجام داد فقط باید با احتیاط درب کندو را باز نمود و بعد از کنترل به همان حالت اولیه گذاشت تا عایق بندی که زنبور ها برای زمستان گذرانی در اطراف درب کندو انجام داده اند خراب نشود . جمعیت بی ملکه آنهم در دی ماه و بهمن ماه هیچ ارزشی به جز قیمت چوب کندو ندارد. چون جمعیت در این وقت سال نمی تواند ملکه تولید نموده و خود را نجات دهد. یکی از دلایل وجود ملکه آرام نشستن زنبور ها روی شان ها می باشد .گاهی حمله و نیش زدنشان بی ملکه بودنشان را نشان می‌دهد .

 

قدرت جمعیت ها :

جمعیت ها را به حداکثر قدرتشان برسانیم و سعی کنید مدت ها ( هر چه طویل تر بهتر ) آنها را در همین وضع نگه داریم. اگر ضعیف بودند ملکه شان را به موقع عوض کنیم و یا در صورت لزوم قاب‌هایی با لاروهایی سر بسته ولی بدون زنبور از کندوهای خیلی قوی برداشته داخل کندو های ضعیف آویزان نماییم تا تقویت شوند. اگر نتیجه نگرفتید آنها را با جمعیت های قوی متحد نماییم.

مطالعه :

مطالعه کتابهای و سایت های و وبلاگ های قابل اعتماد زنبورداری بویژه در زمستان که معمولاً زنبوردار بیکار می‌باشد و یا مواردی که دچار مشکل می شوید واجب است . بدون مطالعه لغزش ها تکرار و زنبور دار خسته می‌شود. دانستن وضع و طرز رشد زنبور ها در داخل کندو و تقسیم بندی آنها از زمانی که قادر به پرواز شدند و یا طرز رشد ملکه و جفتگیریش برای هر زنبوردار از واجبات شغلش می باشد . بدون آشنائی با طرز کار کردن با کندو ها و جمعیت ها امکان موفقیت برایتان بسیار محدود و بسته به حداقل شاس می باشد . مطالعه وسیله ایست که این محدودیت ها را از بین می برد یعنی تمام زندگی زنبور ها را آشکار نموده و زنبور دار را راهنمایی می نماید .

توصیه بنده این است که علاوه بر مطالعه با یک یا چند زنبور داری حرفه ای و درستکار نزدیکی خود آشنا شده و با تماس های حضوری و یا تلفنی با او از مشکلات و بعضی از اتفاقاتی که در مورد زنبورداری برایتان پیش می آید و در مورد آن اطلاعات کافی ندارید ، کسب اطلاع و یا مشورت بگیرید و گاهی که به وسایل و یا تجهیزات زنبورداری به صورت ضروری نیاز پیدا نمودید و امکان خرید از بازار برایتان مقدور نبود از او تهیه نمایید ( خرید و یا قرض) و یا بلعکس .

در شروع زنبورداری :

به کسانی که زنبورداری را شروع نموده اند و یا می خواهند شروع کنند توصیه می شود که کار تجربه آموزی را هرگز با یک کندوی منحصر به فرد آغاز نکنند . چه در صورت از بین رفتن کندویش ناراحت و دلسرد شده. پس حداقل با 3 کندو و حداکثر تا 6 عدد بالا برد ولی شروع با بیش از این تعداد را صحیح نمی‌دانم چون آموزش در درجه دوم قرار خواهد گرفت. هرگاه تعداد جمعیت ها بین 3 تا 6 عدد بود ، اگر حادثه نامطلوبی برای یک جمعیت پیش آمد می توان از بقیه جمعیت ها کمک گرفته و آن را نجات داد. اگر تعداد جمعیت ها تنها یکی باشد گرفتن کمک ممکن نبوده و جمعیت از بین خواهد رفت و آغاز دلسرد کننده ای خواهید داشت .

زنبورداری بزرگ :

توصیه می شود آغاز کار هرگز با تعداد زیادی از کندو ها شروع نکنید کسی که این کار را مثلاٌ با 100 کندو آغاز کند به دلیل نداشتن تجربه و آگاهی های لازم به احتمال قوی باید منتظر شکست و ناراحتی باشد. همانطور ی که یاد گرفتن رانندگی اتومبیل نیاز به مدتی تمرین دارد زنبورداری هم از طرفی به کار آموزی و از طرف دیگر به مطالعه کافی نیازمند می باشد. کار آموزی برای یاد گرفتن طرز کار کردن با زنبور ها و مطالعه برای اینکه دانسته باشید با چه موجوداتی سرو کار دارید و طرز رشد و زندگیشان چگونه است. البته شما می‌توانید کار آموزی یا همان سال اول را در یک زنبورداری به طور کار آموزی داشته باشید .

سلامت جمعیت ها هنگام خرید:

همیشه این نکته را در نظر داشته باشید که جمعیت های سالم و قوی را بخرید هر چند قیمت آنها گران‌تر باشد. خریدشان بهتر از خرید جمعیت‌های ضعیف و به طبع ارزان‌تر باشد .چرا که جمعیت های ضعیف معمولاً بیمار هستند و یا مستعد بیماری می‌باشند و یا دلیلی وجود داشته تا این جمعیت ضعیف شده است. به دلیل دیگر یک جمعیت قوی در سال اول آنقدر بیشتر از جمعیت ضعیف عسل داده که نه تنها جبران تفاوت قیمتش را در همان سال اول می کند بلکه نیاز کمتری به تیمار کردن و مبارزه با بیماری ها و آفات دارد .جمعیت قوی معمولاً در بهار یک بچه می دهد که این نیز یک نفع بیشتری برای زنبوردار دارد .
منظور از جمعیت قوی این است که در بهمن و یا اسفند ماه جمعیت دارای 6 تا 8 قاب که دو طرف قاب بطور کامل از زنبور پوشیده باشند .

 نیش زنبور :

شروع زنبورداری همراه با نیش خوردن زنبور می‌باشد. یک زنبوردار موفق نباید از نیش زنبور بترسد و با خونسردی به کار خود ادامه دهد. کسانی که از نیش زنبور ترس دارد و با شنیدن صدای زنبور ها کنترل خود را از دست می دهند بی شک نیش بیشتری می‌خورد این افراد یا باید اعتماد به نفس خود را بیشتر کنند و یا باید از زنبورداری صرف نظر نمایند. زنبور دار کهنه کار خوب می داند که زنبور هر لحظه ممکن است نیشش بزند. به همین دلیل همیشه آمادگی لازم برای نیش خوردن را دارد. یک زنبوردار می‌داند با هر سر کشی از زنبور ها احتمال نیش خوردن را دارد اما شاید بارها به زنبور ها سرکشی نماید و نیش هم نخورد. یک زنبوردار حرفه ای طوری با زنبور رفتار می‌کند که کمتریم نیش را بخورد. او با رفتار آرام و استفاده از پوشش مناسب و همچنین دود دادن به هنگام باز کردن درب کندو ها این کار را انجام می دهند. اما برخی از زنبوردارها علاوه بر این با استفاده از نژاد هایی آرام که کمتر نیش زن هستند. این شغل را برای خود لذت بخش هم می‌کنند .

اشتباهات زنبورداری :

در زنبورداری بخصوص سال های اول زنبور داری مثل هر کار دیگری اشتباهاتی پیش می‌آید که باعث زیان زنبوردار می‌گردد. این اشتباهات و لغزش ها اجتناب ناپذیر ولی عبرت آموز می باشند . زنبوردار موفق زنبورداری می‌باشد که از این اشتباهات دل سرد و ناراحت و سر خورده نگردد و با مطالعه و جستجوی علت از این رخداد عبرت گرفته و برای عدم تکرار هوشیار باشد.

تقویم زنبورداری :

فوق العاده مهم می باشد که یک زنبور دار همه ساله ناچار به کوچ دادن کندوهایش می باشد . بدین منظور زنبور دار نیاز دارد که زمان شروع گل دهی هر گل را در منطقه خود زمان پایان آن را در یک تقویم به نام تقویم زنبور داری یاداشت نموده و برای بالا بردن دقت آن این تقویم را به مدت 5 سال تکرار نماید و متناسب با این تقویم اقدام به کوچ دادن و یا مدیریت جمعیت‌های خود نماید .

تعویض ملکه :

یکی از اصولی ترین کار در زنبورداری داشتن ملکه های سالم و جوان از نژاد خیلی خوب که جمعیت شما هم آرام باشند و هم تولید عسل بالایی داشته باشند و از نظر زمستان گذرانی بسیار عالی بوده و در برابر بیماری ها مقاوم باشند . بدین منظور شما باید از ملکه های اصلاح نژاد شده که برای ایران بومی سازی شده اند استفاده نمایید . برای داشتن یک جمعیت ایده آل بهتر است که هر دو سال یک بار یعنی سال در میان ملکه های خود را تعویض کنید. بهترین زمان برای تعویض ملکه در بهار و در ماه فروردین و اردیبهشت می باشد . این یکی از بهترین راه‌ها برای داشتن جمعیت های قوی و در نتیجه سالم می‌باشد . چرا که ملکه بیش از 75 % تخم های خود را در دو سال اول زندگی خود می‌ریزد . و از سال سوم ضعیف شده و به شدت از میزان تخم ریزیش کاسته می‌گردد .

تعداد گل‌ها :

واحد تعداد گل برای یک زنبوررستان با تعداد 100 کندو باید به میزان تقریبی یک میلیار گل شهد دهنده در شعاع 3 کیلومتری باشد. تا یک به مدت جمعیت‌ها را از نظر شهد و گرده راضی نگهدارد.این به این معنی می‌باشد که اگر در منطقه زنبورستان شما تعداد گل از این مقدار کمتر باشد. شما دیگر انتظار برداشت عسل را نداشته باشید و اگر خیلی کمتر بود باید با دادن شربت تا باز شدن گل ها یا آغاز کوچ جمعیت ها را قوی نگه دارید .

شناسنامه :

تهیه یک شناسنامه براهی هر کندو خیلی از کارهای را بهتر می کند. شما با در دست داشته شناسنامه نیاز به باز کردن بی مورد کندو‌ها نخواهید داشت. زنبوردار با مطالعه آن مدیریت بهتری در زنبورستان خود می تواند اعمال نموده و برای کنترل زنبورها درب کندوها را بی مورد باز نموده و یا غفلت از یک کندویی که نیاز به کنترل دارد داشته باشد. زنبوردار می‌تواند آمار بهتری از کندوهای قوی و یا ضعیف خود داشته باشد .

 

 

نمره گذاری کندو ها :

از کار های لازم در هر زنبورداری شماره گذاری کندو ها می باشد. زنبوردار می تواند با استفاده از شماره ها شناسنامه برای هر کندو تهیه کند. و یا زنبوردار می تواند با شماره کندو های خود را شناسایی نموده و اقدامات موردی را برای کندوی خود انجام دهد. بهتر است شماره ها منحصر به فرد باشد نه اینکه همه زنبور دارهای اطراف شما هم از این مدل شماره گذاری استفاده نمایند. در صورت امکان بهتر است لوگو یا آرم زنبورستان خود را به همراه شماره بر روی کندو ها گذاشته و اگر لوگو یا آرم نداشتید. نام و نام خانوادگی خود را بر روی شابل نوشته و بر روی همه کندو ها به همراه شمار بگذارید .

داروخانه :

برای هر زنبوردار لازم است تا بیماری‌هایی را که در محل زنبورستانش شایع است شناسایی نموده و داروهای مورد نیازش را با توجه به تاریخ مصرف از پیش تهیه و در آن نگهداری کند تا در صورت بروز یک بیماری بتواند فوری با استفاده از داروی موجود در داروخانه‌اش با آن مبارزه سریع نماید. نه اینکه بعد از بروز بیماری بدنبال دارو که شاید کم یاب هم باشد در شهر و یا شهرهای اطراف زنبورستان خود به این طرف و آن طرف بدود و نتواند آن را به موقع پیدا کند. داروخانه می‌تواند ثابت در یک جعبه کوچک و قابل حمل باشد. یا یک قفسه در یکی از اتاق های منزل زنبوردار نصب شده باشد .

تغذیه بچه زنبور :

بچه زنبور طبیعی پس از اینکه در کندو مستقر شد. باید چند قاب موم دوزی شده را به همراه یک یا دو پوکه و اگر شد یک یا دو قاب لارو سر باز داخل کندویشان گذاشت. و نباید تا سه روز اول هیچ گونه تغذیهای گردد. در صورت تغذیه چه بسا از کندو فرار می کند. زیر از زنبور ها قبل از بچه دادن یعنی زمانی که قرار از از کندو خارج شوند به قاب های عسل هجوم برده و عسلدان خود را پر عسل می کنند. این مقدار عسل برای سه روزشان کافی می باشد . در این مدت بشدت از شربت و یا عسل بدشان می آید در صورت تغذیه با شربت احتمال فرار از کندو وجود دارد . در ضمن این زنبور ها استعداد موم دوزیشان بسیار زیاد می باشد و زنبور دار می تواند . از مدت دو روز اول از این بچه چند قاب موم بافی شده بگیرد . بعد از روز سوم باید بچه را با شربت یک به یک به مدت 10 روز تغذیه نموم تا جمعیت قوی گردد. اما اگر بچه مصنوعی باشد، باید از روز اول اقدام به تغذیه نمود .

ترمز دادن بچه و مقابله با فرار مکرر

بر خلاف بعضی از اوقات که بدون هیچ زحمتی بچه در زنبورستان شما خود یک کندوی خالی پیدا کرده و بعد از اردو زدن به داخل کندو رفته و مستقرر می شود گاهی بعضی از بچه ها لجاجت در ترک کندو دارند . یعنی پس از اینکه از شاخه درخت به داخل کندو ریخته شدند پس از مدت کوتاهی مثلاً نیم ساعت آن را ترک می کنند . گاهی پیش می آید که بچه در یک روز چندین دفعه اقدام به ترک کندو می کند . برای جلوگیری از فرار بچه از کندو بهتر است که از سایر کندو های خود یک یا دو قاب تخم با لارو و بدون عسل برداشته به همراه دو یا سه قاب موم دوزی شده را داخل کندو گذاشته و سپس بچه را داخل کندو ریخته تا زنبور ها مشغول پرستاری از این لارو ها و موم بافی شده و فکر فرار از سرشان خارج گردد .

بازگرداندن بچه به کندو :

زنبورها هنگام بچه دادن، پس از ترک کندو و آویزان شدن روی شاخه یعنی بعد از تشکیل بچه تمام خاطرات کندوی سابق را به کلی فراموش می کنند و دیگر قادر به پیدا کردن آن نیستند . در صورتی که همین ها تا چند ساعت پیش بعد از جمع آوری شهد یا گرده گل از روی گل ها هنگام بازگشت کندویشان را که بین چندین و یا حتی چند صد کندوی دیگر قرار داشتند را به راحتی و بدون اشتباه پیدا می‌کردند .

هرگاه زنبور دار به دلیلی خواست بچه به کندوی قدیمی برگردد باید ملکه و یا ملکه ها را در خوشه بچه پیدا کرده و آن را بردارد. پس از مدت کوتاهی خاطرات مربوط به کندوی سابق دوباره به مغز زنبورها برگشته و به کندوی سابقشان بر می‌گردند . این کار را معمولاً با جمعیت هایی می کنند که چند بچه داده و در نتیجه زیاد ضعیف شدند.

نکته :

اگر بچه بر حسب اتفاق ملکه‌اش را از دست بدهد زنبورهای بچه به کندوی سابقشان برمی‌گردند .